Nedavni referendum, koji je donio Crnoj Gori suverenitet i obnovljenu 
drzavnost, bio je snazna manifestacija odanosti iseljenika domovini, bas kao 
i u davna vremena kad su hrlili iz svijeta da je oruzjem brane. Ta vezanost 
za rodni kraj i zelja da se ne posustane i kad je najteze i gotovo 
beznadezno odrzala se u dijapori vjerovatno jace nego i u samoj Crnoj Gori.

Dvojicu nasih gotovo zaboravljenih patriota u dalekom svijetu sjedinila je 
zla sudbina Crne Gore. Jednog, princa Mila Petrovica, rodjenog na Njeguse, 
selo Erakovici 1889.godine, drugog, Nikolu Petanovica, rodjenog u Podgoru 
Crmnica 1892.
Milo Petrovic je ogranak slavne dinastije i direktni potomak brata vladike 
Danila, Rada Petrovica. Zavrsio je rusku vojnu akademiju i vratio se iz 
Rusije da bi kao visoki oficir crnogorske vojske ucestvovao u odbrani 
Lovcena, a kasnije i u Bozicnjem ustanku.
Po savjetu americkog obavjestajca majora Skanlanda zbog smrtne opsanosti za 
njega od srpske okupacione vojske napusta Crnu Goru 1919 da joj se vise 
nikad ne vrati.
Nikola Petanovic odlazi u Ameriku 1912 na poziv svog starijeg brata. Da bi 
mogao da studira i pise poeziju i filozofske rasprave, izdrzavao se od 
sezonskog rada na farmama. Izjavljuje da mu je bilo veoma tesko da napusta 
biblioteku da bi na farmi brao jabuke! Daje sebi pjesnicko ime NAIAD po 
mitoloskoj nimfi koja bdi nad bistrom izvorskom vodom i daruje inspiraciju i 
moc predvidjanja.
Dvadesetih godina proslog vijeka Crna Gora i njen narod bili su na 
koljenima. Izigrana i izdata od evropskih sila  dotrajavala je u beznadju.
I bas tada, kad je izgledalo da je sve izgubljeno i da Crna Gora bespovratno 
odlazi u zaboravljene narode i drzave pojavljuju se u dalekom svijetu ova 
dva neumorna pregaoca, princ Milo Petrovic i Nikola Petanovic. Sastaju se 
1927 u Kaliforniji i hrabro i odvazno dizu glas za spasenje domovine. 
Pozivaju Crnogorce da istraju i ulivaju im nadu u buducnost.
Petanovic osniva Udruzenje Crnogoraca u San Francisku i pokrece casopis 
“Crnogorsko ogledalo” u kojemu propagira crnogorske nacionalne i drzavne 
ideje. Obraca se za pomoc Americi u ciju buducnost bezrezervno vjeruje i 
saopstava da je vladika Danilo za Crnogorce isto sto i Vasington za 
Amerikance. Trazi pravo Crne Gore na demokratsko samoopredjeljenje sa tako 
ubjedljivom, svjezom i savremenom argumentacijom kao da je uzeta iz 
predreferendumske kampanje 2006. godine.

Princ Milo se nije pokolebao i pao u iskusenje kao brojni Petrovici da od 
srpskog dvora trazi apanazu ili penziju. To je smatrao ponizenjem i javno je 
osudio postupke princa Danila. Pun ocajanja i nemira luta i obilazi svjetske 
prijestonice nebi li kod uticajnih ljudi nasao podrsku za Crnu Goru-podrsku  
koja ne dolazi. Pise brojne apele Ligi naroda. U Zenevi 1929 osniva 
Crnogorski Nacionalni Komitet koji zastupa sve crnogorske emigrante sirom 
svijeta. Sa njim su jos i Krsto Zrnov Popovic, major Marko Zekov Popovic, 
bivsi predsjednik crnogorske Vlade Evgenije Popovic, novinar Jovan 
Cubranovic i publicista Nikola Petanovic. Ovaj Komitet izdaje i brosuru: 
“Najveci zlocin u istoriji” Princ Milo izdaje 1930 u Londonu publikaciju: 
“Zatiranje Crne Gore”.
Nikola  posvecuje princu Milu pjesmu na engleskom (“Kraljevsko nasljedje 
bice uspostavljeno; sunce ce se ponovo smijati Crnoj Gori”) jer u njemu vidi 
jedinu sansu za restauraciju dinastije Petrovica.
Vec 1918  kad mu je bilo 27godina pisao je tecno i stilski prozu, a i 
poeziju na  engleskom jeziku. Zali se da mu je finansijska situacija losa, i 
da nema nade da bi neko to mogao popraviti.
Kao politicki i patrotski tribun sa toliko iskrene vjere u vracanje 
crnogorske drzave  pise:” Istorija, osvetnica pacenika, kad tad ce izreci 
svoj sud. Crnogorci ce se zauvjik sjecati ojadjenih i tuznih godina, ali 
oceliceni borbom i strpljenjem ponosno ce docekati buducnost. Borba Crne 
Gore i njene strahovite patnje jos vise ce uvecati njen ugled i potvrditi 
njeno neotudjivo pravo na sve za cem se borila”.
Za narode Balkana kaze da su pristali da budu ziva pozorisna prestava i 
zabava  nemoralnoj zapadnoj civilizaciji. Nemaju vjere u sebe niti su 
svjesni svoje vitalne snage. Za njega je Jugoslavija “socialno bankrotirano 
drustvo cije se ponasanje moze izjednaciti sa divljanjem prezivjelih i 
brutalnih civilizacija. Pored toga, vecina to znaju i samo se tome smiju”!
Svom prijatelju i drugu po peru, Stefanu Fabijanovicu, hrvatskom emigrantu i 
anarhisti, koji je prigrlio Niceovu filozofiju pise:
“Tvoj Nice ne moze izlijeciti bolesti civilizacije. Prirodna nauka mozda to 
moze uciniti. Nice je umro umobolan, vjerujuci da je bog. Zar to nije tacno? 
Ako nije ti ga mozes braniti, ali ce to biti teski i besplodni rad u 
intelektualnoj pustinji, gdje ti se niko ciste svijesti nece pridruziti. Za 
mene su sve nacije jedna familija, a svaka individua uzviseni subjekat”.

Nikola je umro veoma mlad i sa njim se ugasio casopis i Crnogorsko 
udruzenje. Sahranjen je na srpskom groblju Kolma u okolini San Franciska.
Na humci koja je za dugo bila bez natpisa ili obiljezja grobar se dosjetio i 
nedavno postavio improvizovanu drvenu krstacu. U registru umrlih stoji broj 
parcele 21, datum: januar 29-1932 i zabiljeska o placenih 60 dolara 
pogrebnom preduzecu toga doba za parcelu i sahranu.
Milo Petrovic je nastavio u Evropi borbu i izdavao proglase i brosure. Nije 
se predavao do duboke starosti. Sahranila ga je njegova kcer Milena, 1976 u 
Irskoj.
Prosle godine dobili smo konacno suverenu drzavu u kojoj su utkani snovi ova 
dva gotovo zaboravljena crnogorska rodoljuba.
Bilo bi casno da se upitamo: Dugujemo li danas nesto ovoj dvojici pregaoca 
koji nijesu dozvolili da se luca naseg istorijskog trajanja ugasi?
Zasluzuju li ova dvojica predanih patriota da im kosti came u tudjini: 
Jednom u Limeriku, Irska pred katedralom svete Marije sa jedva citljivim 
natpisom na nadgrobnom kamenu: “Princ Milo Petrovic of Montenegro”.
Drugom, na srpskom groblju sa drvenom krstacom i natpisom “ Nikolas 
Petanovic- Naiad”.

Blazo Sredanovic