U sklopu manastirskog kompleksa a tokom poslednje dvije istraživačke faze na Ćipuru je pronađena i ispitana nekropola sa 23 groba u kojima je identifikovan 31 skelet. Grobovi se nalaze na nekoliko karakterističnih mjesta. Tako su u naosu Crkve kralja Nikole otkopani vjerovatno najstariji grobovi, od kojih je za jedan utvrđeno da pripada zemnim ostacima Ivana Crnojevića. Najveći broj grobova otkriven je u porti sa sjeverne i južne strane Crkve, dok je manji broj nađen van manastirskog kompleksa sa sjeverozapadne strane.

Nekropolu na Ćipuru u potpunosti je u svojim radovima obradio dr antropolog, Božina Ivanović.[1]

Orijentacija grobova je zapad-istok, sa manjim odstupanjima od ovog osnovnog pravca. Pokojnici su u grobove polagani u opruženom stavu, okrenuti glavom prema zapadu a licem prema istoku, rukama povijenim u laktovima, prekrštenim i postavljenim na grudima ili na karlici. Grobovi su najčešće individualni ali ima i primjera da su u jednom grobu sahranjena dva ili veći broj pokojnika, (grobovi br. 2, 4, 7, 10, 18, 23).

Grobovi se po konstrukciji mogu podijeliti u dvije osnovne grupe. Grobovi u obliku plitkih grobnih raka, izduženog pravougaonog oblika i grobovi pravougaonog oblika ozidani pritesanim kamenim pločama i prekrivenim kamenim pločama. U okviru druge grupe grobova, konstatovano je nekoliko varijanti. Grobovi dijelimično ograđeni kamenim pločama, prekriveni tanjim neobrađenim kamenim pločama (grob br. 2, 16) i grobovi ograđeni kamenim pločama spojenim malterom (grob br. 6, 23), kao i grobovi ograđeni kamenim pločama i malterom sa malterisanim dnom (grob br. 21). Grobovi bez konstrukcije, odnosno jednostavne grobne rake, u kojim su pokojnici zasipani slojem zemlje debljine 20-30 cm su rijetki.[2]

Najstariji grobovi su pronađeni u unutrašnjosti Crkve u istočnom dijelu naosa. To je niz od tri groba ispred oltarske pregrade, srednji, ispred oltarskih dveri, bio je u dva nivoa.[3] U donjem nivou nalazio se vjerovatno, najstariji očuvani skelet u tom kompleksu. Južno od njega otvorena je grobnica istovjetnih dimenzija i načina zidanja, koju je još graditelj iz 1886. godine, u postojećem podu označio bijelom nadgrobnom pločom.[4] Ova grobnica je ozidana od kamenih tesanika vezanih malterom preko kojih je presvučen sloj krečnog maltera. Grobnica je imala izmalterisano dno, konstatovano na relativnoj dubini od 1,04 m u odnosu na nivo praga postojeće Crkve.[5] Na dnu ovog groba pronađen je drveni kovčeg. Kovčeg je malih dimenzija i specijalno izrađen, sa poklopcem, bravom i ključem obavijen i sav opšiven luksuznom satenskom tkaninom a potom pažljivo obložen tankim plehom. U ovom sanduku bili su smiješteni posmrtni ostaci Ivana Crnojevića.[6]

Pošto se na osnovu istorijskih okolnosti i samog izgleda nameće mišljenje da je kovčeg iz vremena kralja Nikole a da je grob u kojem je kovčeg pronađen episkopski, postavlja se pitanje gdje je prvobitno krajem XV vijeka bio sahranjen Ivan Crnojević. Ostaje otvoreno da li je to bio grob u centralnom dijelu Crkve, koji je na dva nivoa ili možda grob br. 21 u kojem nije bilo skeletnih ostataka.

 
 
 

EVIDENCIJA		BROJ:		STAROST	POL	VISINA TIJELA U CM
SEKTOR	SONDA	GROBA	SKELETA
III	F3	1	1	MATURUS RANI	M	173,0
III	F4	2	1 2 3	MATURUS ADULTUS MATURUS ADULTUS	M M M	- - -
III	E4	3	1	MATURUS	M	-
III	E4	4	1 2	MATURUS SENILIS MATURUS POZNI	M M	- 179,3
III	F4	5	1	MATURUS	Z	160,0
IV	G3	6	1	MATURUS POZNI	M	169,7
I	E6	7	1 2	ADULTUS   MATURUS	Z M	164,0 168,5
I	E6	8	1	ADULTUS MATURUS	M	175,0
I	F6	9	1	MATURUS	M	158,0
I	F6	10	1 2	MATURUS SREDNJI MATURUS POZNI	M M	169,4 169,7
I	F6	11	1	MATURUS POZNI	M	174,3
III	E5	12	1	MATURUS POZNI	M	-
II	H7	13	1	MATURUS POZNI	M	177,0
II	H6/H7	14	1	ADULTUS	M	-
III	D4/E4	15	1	MATURUS POZNI	M	175,3
III	F5	16	-	-	-	-
III	E5	17	1	ADULTUS	M	174,6
III	F5	18	1 2	ADULTUS POZNI ADULTUS POZNI	M	175,0 168,0
III	E5	19	1	MATURUS	M	171,0
IV	G5/G6	20	1	MATURUS	M	173,5
IV	G5/G6	21	-	-	-	-
III	E4	22	1 2	MATURUS POZNI ADULTUS POZNI	M M	184,9 184,0
II	H6	23	1 2 3	INFANS I POZNI MATURUS MATURUS	D M M	- - -
?	?	998	-	ADULTUS	M	177,5
?	?	999	-	MATURUS POZNI	M	-

82. OSNOVNI PODACI SKELETA SA NEKROPOLE NA ĆIPURU[7]

Od 23 otvorena groba i 31 skeleta u njima, samo je u dva groba nađen grobni inventar i to u grobu 7 i 19. U grobu br. 7 nađena su dva skeleta, muški i ženski, a pored ženskog skeleta i dva manja okrugla dugmića načinjena od bronzanog lima. U grobu br. 19 pored muškoga skeleta, zapadno od karlične kosti gdje su bile kosti šake, nađene su rasute brojanice.

Nađeno je 60 perli od staklene paste različitog oblika, dimenzija i boja. Među njima su 22 perle bile kružnog oblika tamne boje i malih dimenzija. Takođe su nađene i 23 perle od staklene paste, svijetlo-zelene boje, jajastog oblika i dvije perle od kojih je jedna fragmentovana. Jedna je cilindrične forme i svijetlo žute boje a jedna perla je koštana, višestruko profilisana i fragmentovana, sa performacijom na sredini. U ovom grobu nađeno je jedno dugme protkano srmom.

Tokom istraživanja su utvrđeni grobovi sa ostacima pepela, gara, tragova baruta, poremećenim skeletima i nagorelim kostima. Ovi grobovi se nalaze u trećem sektoru u sondama E/4, E/5, F/3, F/4 i F/5. Iskopavanja su pokazala tačnost istorijskih izvora o rušenju Manastira eksplozijom. Položaj grobova u kojima su pronađeni tragovi paljevine upućuju na konstataciju da se eksplozija najvećeg intenziteta desila u prostoriji lociranoj u sjeverozapadnom dijelu manastirskog kompleksa i prostoru južno od Crkve sv. Petra.

Ukopavanja u grobovima su obično po principu jedan grob jedan skelet, mada ima i grobova sa skletima od dvije i više osoba. Dominiraju muški skeleti iz kategorije Adultus (22-39. godine), i Senilis (40-60. godine), od ženskih skeleta u čitavoj seriji bila su samo dva.

Antropološka i populaciona istraživanja i analiza skeletnih ostataka iz manastirske porte pokazuju da se ovdje radi o jednoj posebnoj populaciji. U porti su sahranjivana uglavnom crkvena lica o čemu ubjedljivo govori starosna i polna struktura, način sahranjivanja, položaj pojedinih grobova i grobni inventar.

Datiranje nekropole Crnojevića može se izvršiti samo u grubim potezima. Apsolutnu hronološku vrijednost nema nijedan nalaz u grobovima, a na čitavoj nekropoli su otkrivena samo dva groba sa nalazima. Može se zaključiti da se nekropola na Ćipuru svojim nastankom direktno povezuje sa izgradnjom Crkve rođenja Bogorodice i Manastira, krajem XV i ima svoj neprekidni kontinuitet do njegovog rušenja krajem XVII vijeka.

 
  Predrag Malbasa