 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
I POSLIJE MARKSIZMA - MARKSIZAM
Ovoga milenijumski suncanog mjeseca maja 2000, zadesio sam
se na intimno izdvojenoj plaži Luçice, koja pripada Petrovcu na moru i
predstavlja jednu od najljepših na Crnogorskom primorju. Kako sezona još
ne bješe pocela, tako, i pored neuobicajeno lijepog vremena, na plaži nije
bilo mnogo posjetilaca, osim za vrijeme vikenda kada bi nagrnuli iz unutrašnjosti.
Dani su prolazili u opuštenosti i pitomoj ljepoti ovoga blagoslovenog mjesta.
Onda je, jednog toplog popodneva, u ovu zabacenu uvalu punu ljepote, banula
grupa od tri krupna, kratko ošišana momka u najboljim godinama, oki}ena
zlatnim lancevima i mobilnim telefonima. Bili su obuceni u propisne sigurnosne
veste i uz prilican napor, kroz pijesak, do vode dovukli prikolicu sa vodenim
skuterom, otkacenu sa mocnog “mercedesa” parkiranog na livadi me|u ?empresima.
Konacno su skuter spustili u vodu i naizmjenicno pravili vratolomije dok
se nijesu umorili i ispružili po vrelom pijesku, cijelo vrijeme demonstrativno
ne obracajuci pažnju na rijetke turiste koji su ljubopitljivo pratili cijelu
predstavu.
Uskoro se iza visoke ponte s mora približi jedna stara drvena
barka puna vesele momčadi, tek stasale iz dječačkog doba, koja uskoro pristade
i jedno pet-šest njih poiskaka u plicak, cijelo vrijeme se, uz ciku i smijeh
prskajuci te praveci šale i nestašluke. Jedan od njih, iz barke izbaci
gumenu loptu kojom nastaviše me?usobnu igru sa toliko radosti da skrenuše
pažnju i onih krupnih momaka koji nastaviže da, ljubopitljivo i reklo bi
se skoro sa zavišcu, prate njihovu razdraganu zabavu. Sve se pretvori u
jedan čudesno izrežirani hepening. S jedne strane tri, na nekom čudnom
“vrijednosnom” polju uspješna momka, opremljena tehniçkom infrastrukturom
za liçnu zabavu u vrijednosti od najmanje stotinu hiljada njemaçkih maraka,
nakon izvedene igre blazirano se dosa?ivala radoznalo posmatrajuci razdragane
mladice i njihovu igru uz pomoc gumene lopte od nekoliko maraka. Odjednom,
bi mi žao ona tri momka, kojima su rat i raspad zemlje ipak odnijeli najbolje
godine života, a osim toga nijesu izgledali ni glupi ni nepristojni, čak
bi se moglo reci da su, u tim svojim ulogama visokotehniziranih turista,
na neki čudan način izgledali skoro dječački - bespomocno!
Dva dana kasnije dogodila se nova predstava sa novim muško-ženskim
u?esnicima, uz skuter opremljenih i nekakvom velikom traktorskom gumom
u koju bi sjeo (ili legao) neko od njih a koju bi zaka?ili za onaj skuter
i njom jurcali zalivom tako da je skakala kao po kaldrmi i mlatila
s desna na lijevo. Mislim da na plaži nije bilo posjetioca koji se nije
pitao da li se jedno tako sumnjivo zadovoljstvo uopšte isplati. Kasnije,
kad su došli oni razdragani momci, ova grupa na njih uopšte nije obratila
pažnju vec je svoju zabavu visoke tehnologije nastavila tako da je po?ela
li?iti na svojevrsnu - demonstraciju.
Visokostilizovana simbolika pomenutih doga?aja unese jedan neshvatljivi
nemir u moje opušteno razmišljanje. Kako to, pitao sam se, da ti mladi
ljudi na tako ponosan nacin smatraju da im se jedna tako jalova investicija
u prilicno neubedljivo zadovoljstvo uopšte isplati? Koje ih mraçne sile
nagone na takav trošak kao da su sve ostale obaveze i probleme riješili
u potpunosti te im ne preostaje ništa drugo osim licnog zadovoljstva. Nije,
çak, ni važno otkuda tako neoçekivani novçani blagoslov koji im omogucava
da finansiraju jednu takvu iracionalnost, koja je samo zato toliko nepodnošljivo
oçevidna jer se doga|a u tom niçim neopterecenom ambijentu. Važno je jedino
to što taj novac koji dolazi neznanim tokovima tako beznadežno ponire u
tajanstvene bezdane sirovog i besmislenog hedonizma umjesto da, sa svim
sliçnim dotocima stvori plodonosnu rijeku kapitala i postane uzrokom zajedniçkog
blagostanja. Sliçno geografskom kraškom predjelu punom vrta?a i ponora
u koje poniru potopne kiše, takva je i struktura privrednog i novçanog
ambijenta Crne Gore. Svi dotoci bilo kakvih novçanih sredstava ne mogu
da prije?u porodiçno-rodovsko-plemenske okvire, udruže se i pretvore u
tokove novca sposobne da pokrenu proizvodna postrojenja, vec se, kroz nesputanu
potrošnju vracaju tamo otkuda su došla. Rijetki su oni koji ove mlade
ljude, nece, s prezirom, zavišcu ili čak sa mržnjom, onako bez razmišljanja
i paušalno osuditi za o?evidno rasipništvo, nepravedno i nepošteno previ?ajuci
sve one nedovršene kuçerine što, nalik na velike urbanistiçke boginje,
grde najljepše predjele naše ekološke domovine.
Sve to nema nikakve veze sa nekom liçnom ili kolektivnom krivicom,
vec predstavlja jedan tragiçni sindrom civilizacijske nezrelosti jednog
naroda u prelaznom periodu. Koliko je ova pretpostavka realna svjedoçe
mnoga crnogorska sela u kojima se život nije potpuno ugasio odlaskom u
gradove. Asfaltni putevi, elektriçna struja, obnovljene kuce i njegovane
okucnice çine da se mnoga od ovih sela doimaju veoma otmjeno, za razliku
od onih razvaljenih prigradskih naselja punih smeca i otpadaka. Isto tako
je i na duhovnom planu. Dok su komunisti, nazovimo ih marksistima, planski
kontrolisali dotok i raspodjelu “sredstava”, istovremeno se višak tih sredstava
na neki tajanstveni naçin odlivao u ponore privatne djelatnosti, koji je
ipak bio donekle pod kontrolom. Sada se tokovi novca ponašaju poput bujica
vo?enih liçnim prohtjevima, ponekad za sobom ostavljajuci pustoš. Ovo ne
bi bilo tragiçno da se to ne doga?a i na nivou države, gdje se i sama vlast
ponaša na neshvatljivo iracionalan naçin. Evo vec nekoliko godina otkako
vlast tandara o demokratiji, privatizaciji i reformama, a da nije stvorila
ni najosnovnije preduslove. U stvari, ako bi vlast stvarno bila na visini
svojih namjera i imala sposobnosti za njihovu realizaciju, ne bi joj uopšte
trebalo da troši rijeçi, bilo bi sasvim dovoljno da ustanovi pravni sistem
i centralnu banku.
Predsjednik Milo ?ukanovic vlada maltene poput kralja Nikole
i to ne zato što tako hoce nego što je prinu?en mentalitetom svojih podanika.
Sve je ostalo zarobljeno srednjim vijekom, uprkos obrazovanju i prodoru
civilizacije, i niko ne pokušava da se udruži sa nekim do sebe vec svi
gledaju i çekaju što ce çelnik da kaže, okovani stegama nekog çudnog duhovnog
feudalizma. U štampi se stalno pojavljuju zajedljive primjedbe o mafijaškom
poretku crnogorske države, pri tome zaboravljajuci da se isto tvrdi i za
Rusiju a ni druge države socijalizma nijesu daleko. No, ko god dobro poznaje
istoriju druge polovine dvadesetog vijeka, nece se zaçuditi ako iznesemo
tvrdnju da se i dalje radi o novom poretku koji se tako|e može nazvati
- marksizam !
Marksizam !?
Da, marksizam, ali jedne nove visoke stvarnosti... Studentski nemiri
šedesetih godina dvadesetog vijeka, odvijali su se pod çudnim parolama
kao što su: “Budimo realni, zahtijevajmo nemoguce !” i “Maštu na vlast
!” Duhovni odraz ovih protesta u literaturi se odrazio kao stil nazvan
- fantastiçni realizam, što bi se na naški najbolje dalo prevesti
pojmom - visoka stvarnost mašte. No studenti su samo uçinili javnu promociju
onoga što su na filmu, prvih poslijeratnih godina izražavali braća Marksi,
odnosno poznati filmski komičari - Marx Brothers.
Jednoga dana, kad su po obiçaju ostali bez para, jedan od njih
- Gručo Marks - predloži da opljaçkaju banku preko puta. Na to se
jedan od braçe ljutito obrecnu:
“Kakvu banku, avetinjo, preko puta nema nikakve banke”
“Ništa ne mari” - dodade Gruço veselo - “sagradicemo
je...”
Ovo što se doima poput jedne od njihovih filmskih šala, cijelo
vrijeme realnog socijalizma predstvljalo je paralelnu stvarnost samoupravne
svakidašnjice, sve do smrti doživotnog predsjednika, kada su vlast poçeli
raskubati njegovi šticenici. Vec i ondašnji marksizam je pokazivao sklonosti
sliçne ovom surealistiçkom, time što su uz pomoc institucije “moralno-politiçke
podobnosti” od visokorazvijenog Zapada napravili “Arhipelag Gulag” sa kumulativnim
dejstvom; em nepodobni ce o svome trošku upoznati truli zapad i mrski kapitalizam,
em ce povecati dotok deviza neophodan razvoju zemlje. Za nekoga ko bi se
tada usudio da sve one boraçke penzije nazove ratnim profiterstvom, bio
je rezervisan ekskluzivni logor pod veoma poetiçnim imenom - “Havaji” što
je u stvari crnohumorni naziv za logor Goli Otok.
Jedan od kadrova ondašnjeg marksizma, slavni direktor “Agrokomerca”,
Fikret Avdic zvani Babo, kad je, potpuno u stilu ovog visokomaštovitog
marksizma, ostao bez para, uzeo je te naštampao mjenica, ni
više ni manje nego za milijardu i po dolara!? Bilo je zanimljivo to da
su one vecinom otišle u dvije najrazvijenije republike, Hrvatsku i Sloveniju,
a nije dugo trebalo çekati da se vidi i - zašto! Kad su poslije njega
poçeli da niçu kojekakvi “Komerci”, “Winer-Brokeri”, “Dafimenti” i “Jugoskandici”
narodnom oduševljenju nije bilo kraja. Štaviše, i sam narod je poçeo da
se doga?a takvom silinom da je uskoro razvalio jednu veliku i prosperitetnu
zemlju. Poçeo je juriš na nebo dok se Narod i doslovno nije proglasio
- nebeskim!!!
Sve to nije bilo tako tragiçno dok veliki diktator nije, u najboljem
maniru brace Marks, napravio upad u monetarni sistem tadašnje zajedniçke
države. Kasnije kad je poçeo rat, kao nastavak samoupravnog socijalizma
drugim sredstvima, gra?ani (hm!) vaskrsle svetosavske zemlje došli su do
vrhunca fantastiçnog realizma; svaki je mogao posjedovati svoju liçnu štampariju
novca u vidu - çekovne knjižice. Jedno od najpoetiçnijih ostvarenja
ovog visokorealnog marksistiçkog poretka pretstavlja najveca “ekološka”
mjenjaçnica na centralnom trgu nekadašnjeg glavnog crnogorskog grada -
Podgorice. Kad sam i liçno došao na taj trg i otvorio šalter, pardon, prozor
na svom automobilu, odjednom sam sa zaprepašcenjem shvatio da mi poredak
novog marksizma omogucava da, iako nenamjerno, kad god zaželim mogu da
otvorim liçno svoju - mjenjaçnicu, na koju navaljuje gomila dilera
sa žestokom namjerom da u njoj mijenja pare!
Kad smo se, prilikom zadnjeg sastanka dijaspore, dogovarali da
Drugom svjetskom kongresu iseljenika u prijestonom Cetinju dodamo treci,
radni dan, kako bi razgovarali sa nadležnima za privredu i razvoj, ponašali
smo se u stvari poput nekadašnjih marksista. Poslije smo se çudom çudili
da se niko od nadležnih put nas nije ni okrenuo. Štaviše na to nijesu ni
pomišljali. Sad, kad sam se sjetio da je na vlasti ovaj novi, postmoderni
i visokonapredni marksizam sve je mnogo lakše. Ako nema berze, postupicemo
poput Gruça Marksa, sagradicemo je i nazvati, recimo, posredniçkom zadrugom
udruženih sredstava. Ako nema banke, sagradicemo je i nazvati štedno-kreditnom
zadrugom da bi možda tako doprli do umova beznadežno zarobljenih idejama
samoupravljanja.
Šalu na stranu, ovaj dopis dijaspori predstavlja apel da se ostane
na visini liçnih iskustava steçenih na visokocivilizovanom Zapadu i otpoçne
sa modernom poslovnošcu çiji je cilj sticanje dobitka na uložena sredstva.
Humanitarne akcije bazirane na jalovoj bolecivosti nijesu ništa do dolivanje
vode u rijeku ponornicu, koja, niti što navodnjava, niti što može pokrenuti.
Ovih zadnjih godina, kad bih prošetao parapetom nekog od crnogorskih puteva,
bio bih zapanjen koliçinom aluminijumskih konzervi i plastiçne ambalaže,
prostaçki nehajno izbaçenih iz auta u prolazu, po “ekološkoj” okolini naše
domovine. Umjesto samariçanskog dijeljenja humanitarne pomoci, realan çovjek
bi, umjesto toga, mogao da finansira otkup toga smeca, çime bi potakao
višestruku korist. Uçinio bi da okolina bude çistija i da vjeçno ponižavajuca
pomoc dobije vid çasne zarade. Osim toga, radi se o sirovini vodece crnogorske
industrije. Ne veli zalud jevrejska poslovica: “Ne daj mu svaki dan ribu,
no ga nauçi da je lovi...” Nobelovac Solženicin, nakon povratka iz Amerike,
svoje mišljenje o novom poretku u Rusiji, sažeo je u ovoj konstataciji:
“Propalu fabriku možeš obnoviti ali onome, ko je jednom omirisao nezara?enu
rublju, više ne možeš pomoci ”.
Prije šezdeset godina Podgorica je bila varošica sa oko pet hiljada
stanovnika i predstavljala trgovaçko-zanatski centar regiona. Po zanatstvu
i trgovini moglo se u potpunosti zakljuçiti kakav je karakter privrede
cijelog regiona. Ponuda robe uglavnom se sastojala od najpotrebnijeg alata
i sitnijih mašina za zemljoradnju, konfekcijske i ruçno proizvedene odjece
pa sve do veoma skromne ponude luksuza i delikatesa.
Danas, u novome marksizmu, dovoljno je prošetati Hercegovaçkom
ulicom u Podgorici i shvatiti da, ili Crna Gora više ne stanuje ovdje ili
je visoka stvarnost novoga marksizma ovdje nepovratno rasprostrla svoje
cyber prostore. U ovoj ulici se odvija nekakav novi poslovni život, jednako
neshvatljiv kao i nazivi mnogobrojnih radnji ispisani tu?im jezikom i sa
ponudom robe iz koje se može zakljuçiti da su jedine potrebe ovdašnje klijentele:
Elegancija, razbibriga i nesputano uživanje. U izlozima ovih çudno luksuznih
radnji uzaludno je tražiti alat, aparate ili mašine za proizvodnju... Ponuda
ove trgovaçke zone sastoji se skoro iskljuçivo od proizvoda za njegu sopstvenog
tijela, sujete, omamu çula i iskljuçivu promociju liçne ispraznosti. Da
ova surealistiçka trgovaçka zona ne pretstavlja egzotiçno ostrvo u društveno-privrednim
prostorima zemlje, dokazuje briga države koja, izgleda, nije imala drugog,
važnijeg, investicionog predizbornog prioriteta, osim da iz temelja obnovi
saobracajnu infrastrukturu ove ulice.
Nakon svega izloženog, ispada da oni mladi narod sa poçetka priçe
nije rasipniçki uživao u svojim visokotehniziranim igrama vec, štaviše,
potpuno u duhu novog visokorealnog marksizma, veoma struçno i savjesno
izvodio zahtjevne radove neke, nama koji smo beznadežno zaostali, neshvatljive
privredne supertehnologije.
Hannover, 13.11.2000 V.
Strugar - Kinjo
RESURSI
Ovih gladnih, sankcionisanih devedesetih godina, narod se rado prisjeca
onih zlatnih, turistiçkih, kada je na Cetinju znalo da se dnevno „obrne“
i po sedamdeset autobusa, od kojih je barem çetrdeset bilo iz Dubrovnika.
Sad na Cetinju nema ni?e nikoga, ali to ne smeta da se pominju
mogucnosti koje su sada, zbog skidanja embarga, postale mnogo izvjesnije.
O tome se uglavnom priça po kafanama kojih ima kijamet po cijelom Cetinju,
od kojih su one u staroj varoši „naslovljene“ latinicom i na stranim
jezicima, dok su u novoj varoši „naslovljene“ cirilicom a uglavnom su iz
domace geografije.
Ovoga ljeta (96.) sjedio sam kod Mura (çini mi se ?) u nekom dosta
kvalifikovanom društvu, u kome se razgovor okrenu na turistiçke mogucnosti
sa neizbježnim pominjanjem broja nocenja, procenata i ostalih tantara.
Ovo sa brojem nocenja, slušam evo više od tridest godina, pa mi je zbog
toga naš turizam došao kao nekakva nepregledna me?unarodna spavaonica,
nešto poput velikog godišnjeodmorskog “bioskopa” gdje se plati ulaznica
da bi çovjek mogao da prespava i nešto odsnijeva, dok mu turistiçki radnici
do?u nešto kao blagajnici, redari, çistaçice i razvodnici...
Slušao sam bez velikog zanimanja, sjecajuci se Pariza, Bretanje,
Provanse i turistiçkih „mogucnosti“ koje sam imao prilike da tamo doživim.
U mojim, još uvijek jarkim sjecanjima, najmanje su iskrsavala ta stalno
pominjana nocenja... Na kraju se i ja umiješah u priçu, raçunajuci da,
iako bez neke kvalifikacije, ipak mogu da nešto reçem, barem na osnovu
liçnih iskustava i doživljaja po bijelome svijetu.
- Ma, - rekoh - nema od tih vašijeh nocenja velike fajde..., sve
dok turizam ne bude ka´ u Francuskoj, jer dok vi ovdje raçunate na
hiljade (praznijeh) nocenja, Francuzi raçunaju (i naplacuju) hiljade i
hiljade - jebaçina !!!
Stvarno, kad se sjetim onih vremena (1966) u Parizu, kad sam radio
na cošku ulice St. Denis i jedne male, popreçne, kojoj se imena više ne
mogu sjetiti, ali to nije važno... Bilo je to onih šezdeseth godina, kada
je De Gol donio ili htio da donese dekret da se kurve sklone sa trotoara,
barem na najvažnijim turistiçkim destinacijama, isprva u Parizu a kasnije
i drugdje. Tada su se Francuzi sprdali na raçun prijedloga da i kurve placaju
porez, izmišljajuci priçe o kojekakvim kurvanjskim brojaçima i taksimetrima...
odnosno, metkometrima. Sjecam se i jedne njihove pjesmice koja glasi:
J’aime les artilleurs de ma grande mere (Volim tobdžije babe moje qui tiraient un coup chaque quart d’heure... što opaljivahu po metak svaki kvarat od ure...)
Dakle, u toj uliçici, u jednoj od uskih nakrivljenih kucica
sa tri sprata od po jedne sobe i stepeništa, „radile“ su tri mlade kurve,
izvanredne ljepotice, koje su stajale u uskom ulaznom hodniku, iza staklenih
vrata, struçno obasjane reflektorima, tako da su bile još privlaçnije nego
što bi bile u uliçnoj vrevi. Jednog petka, odmah poslije podne pade mi
na pamet da bih mogao da ispitam koliko ce zaraditi samo jedna soba u toj
ruševini od kuce, jer sam morao da ostanem duže u birou kako bih
završio neke planove. Vec ranije sam se raspitivao koliko košta soba i
rekoše mi 17,5 FF + cca 15% servis, dakle 20 FF. Kad sam rekao da bih rado
tu stanovao, jer radim preko puta, ismijaše me i pitaše odakle ja u stvari
dolazim. Posti?en, nijesam postavljao dalja pitanja, a i nije bilo potrebe...
Namjestih se da pratim jednu od njih, svaki put udarajuci tipku
raçunske mašine kad bi preuzimala mušterije koje bi, da se nijesu stidljivo
motale naokolo, sigurno mogle napraviti red „pristojne“ dužine. Ostao sam
skoro do ponoci, a gužva je tek trebala da poçne jer su se u blizini nalazile
poznate hale (Les halles, danas Centre Pompidou) koje su snabdijevale Pariz,
a u kojima je posao poçinjao tek kasno uveçe, no vec tada na mojoj mašini
bješe registrovano skoro 30 (i slovima trideset) mušterija.
Zapanjih se sumom od 600 FF koju je do tog momenta vec bila zaradila
sobica na trecem spratu, pitajuci se ko je taj vlasnik koji može da toliko
zaradi, ne ulažuci, inaçe, skoro ništa. Te pare su i danas solidne, ali
su tada bile barem deset puta vece (moja plata tada: cca 2000 FF). U to
vrijeme, soba u elitnom hotelu „LUTETIA“, sa svim svojim uslugama, koštala
je nešto oko 300 FF dnevno, te je lako razumjeti moje çu?enje.
Krenuo sam u potragu da saznam ko je vlasnik tog zlatnog rudnika,
raspitujuci se i to najprije u bistrou na cošku, jer mi je bilo nelagodno
da tražim portira, kojega skoro nikad nije bilo u loži, jer su cure ionako
radile sve što je trebalo, a toga nije bilo mnogo. Kad sam se poçeo raspitivati,
posluga me isprva zaçu?eno, a onda podozrivo gledala, dok neko ne pozva
patrona koji hitro do?e i bez okolišenja reçe da gledam svoja posla, jer
u tim stvarima mnogo znati, uopšte nije dobro po zdravlje...
Njegov savjet sam smjesta poslušao i odgovor poçeo tražiti pogledom
i razumom, slažuci nova saznanja kao kakav mozaik. Nije dugo trebalo da
shvatim, da u borbi za tako visoki interes niko, osim same države, nije
imao ni najmanju šansu. Sjetih se De Gola i pomislih na naivne Francuze
koji nijesu ni htjeli a možda ni mogli da povjeruju da je moguce oporezovati
kurve. No, ja sam tada sazrijevao u rasnog gastarbajtera, koji je došao
na najvece ostrvo arhipelaga gastarbajterske domovine, zvane rad, odnosno
novac, da bi osim zarade još ponešto i naucio. Zapravo, tada sam u stvari
i saznao, da se svakoj mocnoj i sre?enoj državi, bolje od ostalog,
isplati tehnologija - POROKA!!!
V. St. Kinjo; ( Iz bilježnice Jednog...)
